kidsfits per puter | Lia Rumantscha

paragraf - kidsfits per puter

kidsfits per puter

kidsfits, il program da famiglia da la Lia Rumantscha, es üna spüerta per famiglias, canortas, gruppas da gö e scoulinas. kidsfits rapreschainta iffaunts fits chi haun plaschair da la lingua rumauntscha e faun adöver dad ella. kidsfits do que in tuot ils idioms ed in rumantsch grischun.

Ils iffaunts sun l’avegnir da la societed e da la cultura rumauntscha. Perque es que important da promouver la lingua güsta tar els. Üna granda influenza sün l’adöver da la lingua haun ils genituors, ma eir pedagogas e pedagogs ed ulteriuras persunas importantas pels iffaunts. La Lia Rumantscha sustegna quista promoziun cun differents materiels scu cudaschets, portatuns e gös e cun infurmaziuns e support in reguard a la lingua e’ls iffaunts. Ella organisescha inscunters cun persunas d’instrucziun e pussibilitescha da baratter ideas, d’exprimer giavüschs e da der impuls. La pagina-web do üna survista davart las activiteds. Ella vain actualiseda e cumpletteda regulermaing. Pel mumaint sto aint il center la lavur cun iffaunts d’eted prescolara.

La giuvna famiglia Babulin accumpagnaro adüna darcho als iffaunts scu eir als pedagogs ed a las pedagogas. Ils iffaunts paun s’identificher cun ella, cun sia lingua e cun sieu minchadi.

Il program kidsfits vain sustgnieu da la Banca Chantunela Grischuna e da la Vschinauncha da Puntraschigna.

Nic e Luisa

Prodots e materiel didactic 

Chalender speciel da la famiglia Babulin 

Nus vains realiso ün chalender cun dis speciels da la famiglia Babulin. Tar tuot ils dis speciels dal chalender survegnan ils iffaunts idejas per zambrager, giuver ed oter pü.

di da la scrittira da braille

04-01: Hoz es il Di da la scrittüra da Braille

Cura hest tü anniversari? Sest tü già ler la data da tieu anniversari? Ün anniversari important per bgers umauns chi nu saun ler culs ögls es l’anniversari da Louis Braille. El es naschieu ils 4 schner 1809. Pervi dad el es que il Di da la scrittüra da Braille, la scrittüra per persunas orvas.

 

maletg da simbol per il Di dals malsauns

11-02: Hoz es il Di dals amalos

Daspö il 1993 es ils 11 favrer il di per penser e güder als amalos. L’ideja per ün têl di ho gieu l’anteriur papa Gian Paul II cur ch’el d’eira svess üna vouta fich amalo.

 

di dal verm

15-02: Hoz es il Di dal verm da plövgia

Cucu … cò suni! Giò cò! Eau cuc be our da la terra cur cha plouva. Il sulagl nu d’heja gugent. Tü vezzast a me – ma eau nu vez a te – ed insomma nu vezzi ünguotta, eau sun nempe orv. Per la peja suni fich ferm. Eau sun bun d’uzer fin 60 voutas mieu egen pais. Scha tü paisast 25 kils, alura füss que scu scha tü füssast bun d’uzer 1’500 kils, dimena ün grand auto!

 

maletg da simbol per il Di da la matematica

14-03: Hoz es il Di internaziunel da la matematica

A scoula imprendast tü cha matematica es innumbrer e fer quints. Per exaimpel plus e minus. I’l ram matematica imprendast tü eir ad imsürer ed a plazzer u disegner muosters, forsa perfin cun fuormas geometricas scu per exaimpel trianguls e quadrats. Matematica nu do que però be a scoula. Scha’s guarda bain, alura as vezza dapertuot matematica. Vezzast tü in tieu minchadi numers, cifras, muosters e fuormas?

 

di da la meteorologia

23-03: Hoz es il Di internaziunel da la meteorologia

Perche do que ün Di internaziunel da la meteorologia? L’ora nu cugnuoscha üngüns cunfins traunter ils pajais. Perque es que important cha meteorologs e meteorologas da tuot il muond lavuran insembel. Per exaimpel pervi dals uricans: quists ciclons sun prievlus e scha las meteorologas ed ils meteorologs dad ün pajais saun cha do ün urican, averteschan els a lur collegas in oters pajais. Per ch’els possan lavurer bain insembel e baratter infurmaziuns, es gnida fundeda als 23 marz 1950 l’organisaziun ‹World Meteorological Organization›, l’organisaziun mundiela da la meteorologia. Ils 23 marz es l’anniversari da quist’organisaziun.

 

maletg da simbol per il Di mundial dal teater

27-03: Hoz es il Di mundiel dal teater

Hest tü eir già udieu la frasa: «Schmetta da fer teater!»? Forsa cha tieus genituors u tia magistra haun dit que, cur cha tü hest fat da que cha nu’s vess da fer … Per exaimpel cur cha tü hest fat da clown! Ils 27 marz hest tü üna buna s-chüsa per fer teater scu cha tü voust. Tü poust dir: «Schi, hoz fatschi teater! Ils 27 marz es nempe il Di mundiel dal teater.»

 

di dal cudesch

23-04: Hoz es il Di mundiel dal cudesch

L’UNESCO ho declaro ils 23 avrigl scu Di mundiel dal cudesch. Perche güst quella data? Que ho da chefer cun üna tradiziun da la Catalogna, inua cha’s festagia quel di il di dal nom da San Georg/Göri, e que regaland ün a l’oter rösas e cudeschs.

 

maletg da simbol per la Not dal barlot

30-04: Hoz es la Not dal barlot

Quist mais nu do que ün di speciel dimpersè üna not speciela! La not dals 30 avrigl süls prüms meg vain eir numneda «La not dal barlot». Pü bod as dschaiva cha las strias vegnan our quella not per suter e fer «barlot», dimena, rir, fer festa e striuner insembel.

 

Grafica simbolica per il di da la mar dals 8 da zercladur.

08-06: Hoz es il Di dal mer

Nos planet, la terra, vain eir numno «il planet blov». Vis da dalöntsch, per exaimpel giò da la glüna, es nos planet per granda part blov – pervi dal mer. Sün nos muond es la pü granda part da la surfatscha cuvierta cun ova. Il mer es enorm important per nus umauns e per las bes-chas. Perque stu il mer gnir protet. Per fer attent a quecò, haun decis las Naziuns Unidas da festiver il Di internaziunel dal mer.

 

maletg da simbol per il di dals sanastrers e da las sanastreras

13-08: Hoz es il Di da las tschankinas e dals tschankins

Cun che maun scrivast tü? Cun chenün pittürast? E cun chenün vo que meglder da taglier? Cul dret u cul schnester? La granda part dals umauns fo quistas robas cul maun dret, ils bgers sun dimena dretners. Scha tü scrivast, pittürast, tagliast e büttast üna balla il pü gugent cul maun schnester, alura est tü tschankina u tschankin e quist di es specielmaing per te!

 

maletg da simbol per il Di internaziunel dal punct

15-09: Hoz es il Di internaziunel dal punct

Tuot ho cumanzo cul cudesch «The dot» – «Il punct» chi raquinta l’istorgia da la matta Vashti. Ella craja ch’ella nu sapcha disegner. «Cumainza simplamaing cun ün punct», disch sia magistra. Vashti fo quelò e pittüra simplamaing ün punct immez il fögl.

di da la pasch

21-09: Hoz es il Di da la pêsch

Cu fest tü la pêsch? Forsa cun der il maun e dir: «Fainsa pêsch»? Al Di da la pêsch, als 21 settember, dessan tuots glivrer da cumbatter l’ün cunter l’oter. Las armas stuvessan insè taschair quel di.

 

maletg da simbol per il Di dal surrir

06-10: Hoz es il Di dal surrir

Cugnuoschast tü il smiley? Tü hest sgür già vis la simpla vista melna chi surria. Forsa hest tü vis il smiley sün ün tacharöl, forsa sül telefonin u forsa hest ün etui u oter materiel da scoula u scoulina cun sü il smiley. Il pled «smiley» vain dal inglais. «Smile!» voul dir «surria!».

 

di dal chaun

10-10: Hoz es il Di mundiel dal chaun

Cò vain il di per Lupo! Al Di mundiel dal chaun dessan ils umauns dir grazcha als chauns per tuot que ch’els faun per els. E Lupo ans fo bain buna glüna. Per que ho el merito üna liangia. U forsa eir duos.

 

maletg da simbol per il Di da las invenziuns

09-11: Hoz es il Di da las inventedras e dals inventeders

Chi ho insè invento ils ogets cha nus druvains mincha di? Chi ho invento il telefonin, il pairin eletric, il velo, la fras-chera, il palperi u las jeans. Bgeras da quistas robas nu sun stedas cò dad ün di a l’oter. Qualchün ho il prüm stuvieu avair l’ideja e zambrager prümas versiuns dals ogets.

 

maletg da simbol per il Di dals dretgs dals uffants

20-11: Hoz es il Di dals drets da l'iffaunt

Che culur haun tieus chavels? Che culur ho tia pel? Est tü grand u pitschen? Sest cuorrer scu ün leopard u tschaintast aint il s-chabè cun roudas? Est tü ün mat u üna matta? Tuot quistas differenzas nu giouvan üngüna rolla.

 

maletg da simbol per il Di da la muntogna

11-12: Hoz es il Di internaziunel da la muntagna

Savais vus cha do ün di speciel aposta per nossas muntagnas? El ans dess güder a tgnair adimmaint cha las muntagnas sun fich importantas per nos planet. Las muntagnas majestusas nu sun be fich bellas per guarder, ellas sun eir nüzzaivlas ed importantas per nos sistem ecologic.

 

Ordinatuors tematics 

Ils ordinatuors tematics per famiglias, canortas, gruppas da gö e scoulinas trattan differents temas da l’ambiaint e dal minchadi da l’iffaunt. Els cuntegnan versets, chanzuns, fögls cun cartinas per stamper ed idejas pels pedagogs e pels genituors. Ils iffaunts dessan pudair piglier a chesa ils fögls da lavur. Uschè vegnan integros eir ils genituors aint il process d’imprender e saun dapü davart la lingua cha lur iffaunt imprenda e’ls progress ch’el fo.

Cudeschs e gös actuels

La Lia Rumantscha edescha e/u venda cudeschs e gös per iffaunts ill’eted prescolara. 

Audios e cudeschs auditivs

Cò as po s-charger giò audios e cudeschs auditivs:

Top Kids 16

(rumantsch grischun)

Top Kids vol. 16.mp3

01. Alvetta
02. Il Retg-rauna
03. Maisina, T'emplaina!
04. La chapitscha cotschna


Top Kids 18

(rumantsch grischun)

Top Kids vol. 18.mp3

01. Tschendrina
02. Il cusunz curaschus
03. Il luf ed ils set ansiels 
04. Gion da la fortuna
 


Top Kids 19

(rumantsch grischun)

Top Kids vol. 19.mp3

01. Gionin e Grettina
02. Rosaspina
03. Ils musicants da Brema
04. Alvina e Rosetta
 


Top Kids 21

(rumantsch grischun)

Top Kids vol. 21.mp3

01. Dunna Holla
02. Ils chalzers isads
03. Rumplarot
04. Il retg Barbatursch
05. Rampunella
06. Las stailas-marenghin

 

Plitsch Platsch - vers e versins

01 bun di.wav

02 chau.wav

03 bun appetit.wav

04 marenda.wav

05 eau nu di.wav

06 a maisa.wav

07 a Honolulu.wav

08 la glüna.wav

09 buna not.wav

10 la posina.wav

11 laver ils daints.wav

12 cur cha s'ho fat mel.wav

13 versin da la daunta.wav

14 a naiva.wav

15 a plova.wav

16 ir a spass.wav

17 il vent .wav

18 plitsch platsch.wav

19 il silip.wav

20 Pierlin.wav

21 cucu.wav

22 schi e na.wav

23 ai ai ai.wav

24 mieu chaun.wav

25 la leivrina.wav

26 la mina.wav

27 il crocodil.wav

28 la balla.wav

29 hop hop.wav

30 ha ha ha .wav

31 il pop da naiv.wav

32 las culuors.wav

33 inua est.wav

34 tic-tac.wav

35 laver la vaschella.wav

36 mieus vstieus.wav

37 fer ün rinch.wav

38 ils coralins.wav

Würzburger 

Würzburger - Hören, lauschen, lernen 
(program da trenamaint) 
 
Da maniera ludica imprendan ils iffaunts ill’eted prescolara a cugnuoscher la structura fonetica da la lingua discurrida (= conscienza fonologica) culs exercizis varios cha’l program da trenamaint spordscha. Uschè vain facilito essenzielmaing als iffaunts d’imprender pü tard a scoula eir la lingua da scrittüra. Il program cumainza cun gös da güzzer las uraglias per trener da tadler bain, cuntinuescha cun exercizis da rima ed introdüa zieva las uniteds frasa, pled e silba. Per finir vegnan rendieus consciaints il sun iniziel e singuls suns aint il pled. Il program da trenamaint do que i’ls idioms vallader, puter, sursilvan, surmiran e rumantsch grischun. 

Filmins dals Babulins

Allegra! Eau sun Luisa e que es mieu frer Nic. Nus stains cun noss genituors aint in üna chesa violetta. Que es Claudia, nossa mamma. E que es nos bap. El ho nom Arno. Nus vains eir ün giat ed ün chaun. Nos giat ho nom Brutus. Nus vains do ad el quist nom perque ch’el ho adüna noscha glüna. Nos Lupo es ün cher. El inclegia eir rumauntsch. Nus stuvains be clamer «Lupo, vè», alura vain el dalum.

App Babulins 

La Lia Rumantscha ho elavuro ün’app d’imprender cullas figüras da kidsfits per iffaunts da 3 a 6 ans. Cun quista app as po que imprender pleds simpels da maniera ludica.

Sets da maisa 

Cò as po s-charger giò ils sets da maisa: