kidsfits per vallader | Lia Rumantscha

paragraf - kidsfits per vallader

kidsfits per vallader

kidsfits, il program da famiglia da la Lia Rumantscha, es üna spüerta per famiglias, canortas, gruppas da gö e scoulinas. kidsfits rapreschainta uffants fits chi’d han plaschair da la lingua rumantscha e fan adöver dad ella. kidsfits daja in tuot ils idioms ed in rumantsch grischun.

Ils uffants sun l’avegnir da la società e da la cultura rumantscha. Perquai esa important da promouver la lingua güsta pro els. Üna gronda influenza sün l’adöver da la lingua han ils genituors, mo eir pedagogas e pedagogs ed ulteriuras persunas importantas pels uffants. La Lia Rumantscha sustegna quista promoziun cun differents materials sco cudaschets, portatuns e gös e cun infuormaziuns e support in reguard a la lingua e’ls uffants. Ella organisescha inscunters cun persunas d’instrucziun e pussibiltescha da barattar ideas, d’exprimer giavüschs e da dar impuls. La pagina-web dà üna survista davart las activitats. Ella vain actualisada e cumplettada regularmaing. Pel mumaint sta aint il center la lavur cun uffants d’età prescolara.

La giuvna famiglia Babulin accumpagnarà adüna darcheu als uffants sco eir als pedagogs ed a las pedagogas. Ils uffants pon s’identifichar cun ella, cun sia lingua e cun seis minchadi.

Il program kidsfits vain realisà cun sustegn da la Banca Chantunala Grischuna.

Nic e Luisa

Prodots e material didactic

Chalender special da la famiglia Babulin 

Nus vain realisà ün chalender cun dis specials da la famiglia Babulin. Tar tuot ils dis specials dal chalender survegnan ils uffants ideas per zambriar, giovar ed oter plü.

Grafica cun scrit "Che di esa hoz?" ed inditgescha ils 4 da schaner.

04-01: Hoz es il Di da la scrittüra da Braille

Cura hast cumplion? Sast fingià leger la data da teis anniversari? Ün cumplion important per fich blers umans chi nu san leger culs ögls es l’anniversari da Louis Braille. El es nat ils 4 da schner 1809. Pervi dad el es quai il Di da la scrittüra da Braille, la scrittüra per persunas orbas.

 

maletg da simbol per il Di dals malsauns

11-02: Hoz es il Di dals amalats

Daspö il 1993 es ils 11 da favrer adüna il di per pensar als amalats e tils güdar. L’idea per ün tal di ha gnü l’anteriur papa Gian Paul II, cur ch’el d’eira svess üna jada fich amalà.

Grafica cun scrit "Che di esa hoz?" ed inditgescha ils 15 da favrer.

15-02: Hoz es il Di dal verm da plövgia

Cucu … quia suna! Giò quia! Eu guard be our da la terra cur chi plouva. Il sulai nu n’haja jent. Tü vezzast a mai, ma eu nu vez nöglia, eu sun orb. Pella paja suna fich ferm. Eu sun bun da dozar fin 60 jadas meis agen pais. Scha tü paisast 25 kils, füss quai sco scha tü savessast dozar 1’500 kils, dimena ün auto grond!

 

maletg da simbol per il Di da la matematica

14-03: Hoz es il Di internaziunal da la matematica

In scoula imprendast, cha matematica es dombrar e far quints. Per exaimpel plus e minus. I’l rom matematica imprendast eir a masürar e da plazzar o disegnar muostras, forsa perfin cun fuormas geometricas sco per exaimpel trianguls e quadrats. Matematica nu daja però be in scoula. Schi’s guarda bain, lura as vezza dapertuot matematica. Vezzast in teis minchadi nomers, muostras e fuormas?

Grafica cun scrit "Che di esa hoz?" ed inditgescha ils 23 da mars.

23-03: Hoz es il Di internaziunal da la meteorologia

Perche daja ün Di internaziunal da la meteorologia? L’ora nu cugnuoscha ingüns cunfins da pajais. Perquai esa important cha meteorologas e meteorologs da tuot il muond lavuran insembel. Per exaimpel pervi dals uricans: quistas strasoras sun privlusas e scha las meteorologas ed ils meteorologs dad ün pajais san chi dà ün urican, pon els avertir a lur collegas in tschels pajais. Per ch’els possan lavurar bain insembel e barattar infuormaziuns, es gnüda fundada als 23 da marz 1950 l’organisaziun ‹World Meteorological Organization›, l’organisaziun mundiala da la meteorologia. Ils 23 da marz es l’anniversari da quist’organisaziun.

 

maletg da simbol per il Di mundial dal teater

27-03: Hoz es il Di imundial dal teater

Hast eir fingià dudi la frasa: «Schmetta da far teater!»? Forsa cha teis genituors o tia magistra han dit quai, cur cha tü hast fat da quai chi nu’s stuvess far … Per exaimpel cur cha tü hast fat il clown! Ils 27 da marz hast üna buna s-chüsa per far teater sco cha tü voust. Tü poust dir: «Bain, hoz fetscha teater! Ils 27 da marz es nempe il Di mundial dal teater.»

Grafica cun scrit "Che di esa hoz?" ed inditgescha ils 23 d'avrigl.

23-04: Hoz es il Di mundial dal cudesch

L’UNESCO ha declerà ils 23 d’avrigl sco Di mundial dal cudesch. Perche güsta ils 23 d’avrigl? Quai ha da chefar cun üna tradiziun in Catalogna, ingio chi’s festagia quella data il di dal nom da san Güerg. Quel di regala la glieud tanter pêr rösas e cudeschs.

 

maletg da simbol per la Not dal barlot

30-04: Hoz es la Not dal barlot

Quist mais nu daja ün di special, ma bain üna not speciala! La not dals 30 d’avrigl süls 1. da mai vain eir nomnada «la Not dal barlot». Plü bod as dschaiva cha las strias vegnan oura quella not per ballar e star insembel da cumpagnia fond festa. Dimena per far ün vair «barlot» (bal da las strias).

Grafica da simobol per il Di da la mar.

08-06: Hoz es il Di dal mar

Nos planet, la Terra, vain eir nomnà «il planet blau». Vis da dalöntsch, per exaimpel giò da la glüna, es nos planet per gronda part blau – pervi dal mar. Sün nos muond es daplü surfatscha cuvernada cun aua co cun terra. Il mar es enorm important per nus umans e per las bes-chas. Perquai sto il mar gnir protet. Per far attent a quist fat han las Naziuns Unidas decis da festagiar il Di internaziunal dal mar.

 

maletg da simbol per il di dals sanastrers e dallas sanastreras

13-08: Hoz es il Di da las tschankinas e dals tschankins

Cun che man scrivast? Cun chenün disegnast? E cun chenün vaja meglder da tagliar? Cul dret o cul schnester? Ils blers umans fan quai cul man dret, els sun dretners. Scha tü scrivast, disegnast, tagliast e büttast üna balla il plü jent cul man schnester, lura est tü tschankina tschankin e quist di es specialmaing per tai 

maletg da simbol per il Di internaziunal dal punct

15-09: Hoz es il Di internaziunal dal punct

Tuot ha cumanzà cul cudesch «The dot» – «Il punct» chi quinta l’istorgia da la matta Vashti. Ella craja ch’ella nu sapcha disegnar. «Cumainza
simplamaing cun ün punct», disch sia magistra. Vashti fa quai e disegna simplamaing ün punct immez il fögl.

Hoz es il Di da la pasch.

21-09: Hoz es il Di da la pasch

Co fas ti pasch? Forsa cun dar il maun e dir: «Faschainsa pasch»? Il Di da la pasch, ils 21 da settember, duain tuts chalar da cumbatter in l’auter. Las armas stuessan atgnamain taschair quel di.

 

maletg da simbol per il Di dal surrir

6-10: Hoz es il di dal surrier

Cugnuoschast il smiley? Tü hast sgüra fingià vis la simpla fatscha gelgua chi surria. Forsa hast vis ün smiley sün ün tacharöl, forsa sül telefonin o forsa hast ün etui o oter material da scoula o scoulina cun sü ün smiley? Il pled «smiley» vain da l’inglais «smile!» voul dir «surria!».

Grafica cun scrit "Che di esa hoz?" ed inditgescha ils 10 d'october.

10-10: Hoz es il Di mundial dal chan

Qua vegn il di per Lupo! Il Di mundial dal chan dessan ils umans dir grazcha als chans per tuot quai ch’els fan per els. E Lupo pissera bain per buna glüna. Perquai ha el merità üna liongia! O forsa eir duos.

 

maletg da simbol per il Di da las invenziuns

09-11: Hoz es il Di da las inventuras e dals inventurs

Chi ha insè inventà la roba cha nus dovrain mincha di? Chi ha inventà il telefonin, il pairin, il velo, la fraischera, il palperi o ils jeans? Bleras da quistas robas nu sun stattas quia dad ün di a l’oter. Inchün ha il prüm stuvü avair l’idea e zambriar prümas versiuns da quists s-cherps.

Grafica cun scrit "Che di esa hoz?" ed inditgescha ils 20 da november.

20-11: Hoz es il Di dals drets da l’uffant

Che culur han teis chavels? Che culur ha tia pel? Est grond o pitschen?
Sast cuorrer sco ün leopard o sezzast in üna sopcha cun roudas? Est ün mattin o üna mattina? Tuot quistas differenzas nu sun d’importanza.

maletg da simbol per il Di da la muntogna

11-12: Hoz es il Di internaziunal da la muntogna

Savais vus chi dà ün di special aposta per nossas muntognas? El ans dess güdar a tegner adimmaint cha las
muntognas sun fich importantas per nos planet. Las muntognas majestusas nu sun be fich bellas per guardar, ellas sun nüzzaivlas ed importantas per nos sistem ecologic.

Ordinatuors tematics 

Ils ordinatuors per famiglias, canortas, gruppas da gö e scoulinas trattan differents temas da l’ambiaint e dal minchadi da l’uffant. Els cuntegnan versets, chanzuns, fögls cun cartinas per stampar ed ideas pels pedagogs e pels genituors. Ils uffants dessan pudair tour a chasa ils fögls da lavur. Uschè vegnan integrats eir ils genituors aint il process d’imprender e san daplü davart la lingua cha lur uffant imprenda e’ls progress ch’el fa.

Cudeschs e gös actuals

La Lia Rumantscha publichescha cudeschs e gös per uffants ill’età prescolara.

Audios e cudeschs auditivs

Qua as po s-chargiar giò audios e cudeschs auditivs:

Top Kids 16

(rumantsch grischun)

Top Kids vol. 16.mp3

01. Alvetta
02. Il Retg-rauna
03. Maisina, T'emplaina!
04. La chapitscha cotschna
 


Top Kids 18

(rumantsch grischun)

Top Kids vol. 18.mp3

01. Tschendrina
02. Il cusunz curaschus
03. Il luf ed ils set ansiels 
04. Gion da la fortuna
 


Top Kids 19

(rumantsch grischun)

Top Kids vol. 19.mp3

01. Gionin e Grettina
02. Rosaspina
03. Ils musicants da Brema
04. Alvina e Rosetta
 


Top Kids 21

(rumantsch grischun)

Top Kids vol. 21.mp3

01. Dunna Holla
02. Ils chalzers isads
03. Rumplarot
04. Il retg Barbatursch
05. Rampunella
06. Las stailas-marenghin

Plitsch Platsch - vers e versins

01 bun di.mp3

02 chau.mp3

03 bun appetit.mp3

04 marenda.mp3

05 eu nu di.mp3

06 a maisa.mp3

07 a Honolulu.mp3

08 la glüna.mp3

09 buna not.mp3

10 la posina.mp3

11 lavar ils daints.mp3

12 cur chi s'ha fat mal.mp3

13 versin da la dainta.mp3

14 i naiva.mp3

15 i plouva.mp3

16 ir a spass.mp3

17 il vent.mp3

18 plitsch platsch.mp3

19 il silip.mp3

20 Pierlin.mp3

21 cucu.mp3

22 schi e na.mp3

23 ai ai ai.mp3

24 meis chan.mp3

25 la leivrina.mp3

26 la mina.mp3

27 il crocodil.mp3

28 la balla.mp3

29 hop hop.mp3

30 ha ha ha.mp3

31 il pop da naiv.mp3

32 las culurs.mp3

33 ingio est_.mp3

34 tic-tac.mp3

35 lavar la vaschella.mp3

36 mia büschmainta.mp3

37 far ün rinch.mp3

38 ils curalins.mp3

Würzburger 

Würzburger - Hören, lauschen, lernen 
(program da trenamaint) 
 
Da maniera ludica imprendan ils uffants ill’età prescolara a cuguoscher la structura fonetica da la lingua discurrüda (= conscienza fonologica) culs exercizis variats cha’l program da trenamaint spordscha. Uschè vain facilità essenzialmaing als uffants d’imprender plü tard a scoula eir la lingua da scrittüra. Il program cumainza cun gös da güzzar las uraglias per trenar da tadlar bain, cuntinuescha cun exercizis da rima ed introdüa davo las unitats frasa, pled e silba. Per finir vegnan rendüts consciaints il sun inizial e singuls suns aint il pled. Il program da trenamaint daja i’ls idioms vallader, puter, sursilvan e surmiran e rumantsch grischun.

Filmins dals Babulins

Allegra! Eu sun Luisa e quai es meis frar Nic. Nus stain cun noss genituors aint in üna chasa violetta. Quai es Claudia, nossa mamma. E quai es nos bap. El ha nom Arno. Nus vain eir ün giat ed ün chan. Nos giat ha nom Brutus. Nus til vain dat quist nom perquai ch’el ha adüna noscha glüna. Nos Lupo es ün char. El inclegia eir rumantsch. Nus stuvain be clomar «Lupo, vè», lura vain el subit.

App Babulins 

La Lia Rumantscha ha elavurà ün’app d’imprender cun las figüras da kidsfits per uffants da 3 a 6 ons. Cun quista app as poja imprender pleds simpels da maniera ludica. 

Sets da maisa

Qua as po s-chargiar giò ils sets da maisa: