kidsfits per surmiran | Lia Rumantscha

04-01: Oz è igl De dalla scritgira da Braille

Cura ast te anniversari? Sast te gio liger la data digl ties anniversari? En anniversari impurtant per fitg blers carstgangs tgi son betg liger cun igls îgls è igl anniversari da Louis Braille. El è naschia igls 4 da schaner 1809. Graztga ad el è chegl igl De dalla scritgira da Braille, la scritgira per persungas orvas.

11-02: Oz è igl De digls malsangs

Davent digl 1993 è igls 11 da favrer mintgamai igl de per pansar agls malsangs e gidar ad els. L’ideia per en tal de ò gia igl anteriour papa Gion Pol II., cura tg’el era sez eneda fitg malsang.

15-02: Oz è igl De digl verm da plievgia

Cucu … cò sung ia! Giu cò! Ia tgit angal or dalla tera, cura tgi plova. Igl suglegl vaia betg gugent. Te veist me, ma ia vei navot, ia sung orv. Per paia sung ia fitg ferm. Ia vign da dulzar anfignen 60 gedas igl mies agen peis. Schi te peisas 25 kilos, fissigl chegl, scu schi te savessas dulzar 1’500 kilos, damai en grond auto!

14-03: Oz è igl De internaziunal dalla matematica

Ainten scola amprendas te tgi matematica è dumbrar e far chints. Per exaimpel plus e minus. Aint igl rom matematica amprendas te er a misirar ed a plazzar u dessignier mosters, forsa perfign cun furmas geometricas cu per exaimpel trianghels e quadrats. Matematica dattigl pero betg angal ainten scola. Sch’ins varda bagn, alloura ins vei matematica dapertot. Veist te dombers, mosters e furmas aint igl ties mintgade?

23-03: Oz è igl De internaziunal dalla meteorologia

Pertge dattigl en De internaziunal dalla meteorologia? L’ora canoscha nigns cunfegns digls paeis. Perchegl ègl impurtant tgi meteorologas e meteorologs da tot igl mond lavouran ansemen. Per exaimpel perveia digls huricans: chels stampros èn privlous e schi las meteorologas ed igls meteorologs dad en paeis son tgi dat en hurican, son els averteir lour collegas aint igls oters paeis. Per tg’els saptgan luvrar bagn ansemen e barattar infurmaziuns è neida fundada igls 23 da mars 1950 l’organisaziun ‹World Meteorological Organization›, l’organisaziun mundiala dalla meteorologia. Igls 23 da mars è igl anniversari da chell’organisaziun.

27-03: Oz è igl De mundial digl teater

Ast te er gio santia la construcziun: «Cala da far teater!»? Forsa tgi igls ties genitours u la tia scolasta on detg chegl eneda, cura tgi te ast fatg da chegl tg’ins duess betg far … Per exaimpel cura tgi te ast fatg da clown! Igls 27 da mars ast te ena bunga stgisa per far teater scu tgi te vot. Te post deir: «Bagn, oz fatsch ia teater! Igls 27 da mars è numnadamaintg igl De mundial digl teater.»

23-04: Oz è igl De mundial digl codesch

L’UNESCO ò declaro igls 23 d’avregl scu De mundial digl codesch. Pertge gist igls 23 d’avregl? Chegl ò da far cun ena tradiziun dalla Catalogna, noua tg’ins festivescha chel de igl de digl nom da son Gieri. Chel de regala la gliout l’egn l’oter rosas e codeschs.

30-04: Oz è la Notg digl baralot

Chest meis dattigl betg en de spezial, mabagn ena notg speziala! La notg digls 30 d’avregl sen igl 1. da matg. Ella vign er numnada «la Notg digl baralot». Pi bod ins scheva tgi las streias vignan ansemen chella notg per saltar e far legher. Damai per far en dretg «baralot».

17-05: Oz è igl De mundial da far pettas e pang

Happy birthday turta d’anniversari! Ea, er la turta u la petta d’anniversari ò en agen de da festa u per deir en agen de mundial. Igls 17 da matg è igl De mundial da far pettas e pang.

08-06: Oz è igl De dalla mar

Igl noss planet, la Tera, vign era numno «igl planet blo». Via da gliunsch, per exaimpel giu dalla gligna, è igl noss planet per gronda part blo – perveia dalla mar. Sen igl noss mond è daple surfatscha cuverta cun ava tgi cun tera. La mar è enorm impurtanta per nous carstgangs e per igls animals. Perchegl stò la mar neir protegeida. Per far attent a chel fatg on las Naziuns Uneidas decidia da festivar igl De internaziunal dalla mar.

20-06: Oz è igl De digls fugiteivs

Oz è igl De digls fugiteivs, en de per pansar a tot igls carstgangs tgi on stuia bandunar lour patria per fugeir da gheras, da violenza u da persecuziun.

08-08: Oz è igl De digl giat

Chel de è betg pigl giat! «Chegl è pigl giat» ins dei, schi tge è adumbatten. Ma igl De è betg invan! Mabagn per igls e per tgi geia bagn cun els.

13-08: Oz è igl De dallas sanestreras e digls sanestrers

Cun tge mang screivas te? Cun tgenegn malegias te? E cun tgenegn vogl migler da tagler? Cun igl dretg u igl sanester? Igls ples carstgangs fon chellas tgossas cun igl mang dretg, els èn dretgers. Schi te screivas, malegias, taglias e pattas ena balla igl pi gugent cun igl mang sanester, alloura ist te sanestrera u sanestrer e chel de è spezialmaintg per tè!

07/08-09: Deis europeics digl patrimoni

Tge sa zoppa davos las portas e la miraglia d’en casti? Tgi ò construia la tor da crap e scu vei ella or aint igl intern? Quant vigl è igl viaduct e pertge tigna el anc adegna? Castis, tors, viaducts e punts viglias ans pudessan rachintar bleras istorgias digl passo – schi els savessan discorrer... Dar igl pled a tals monumaints, a chels patrimonis digl passo, chegl è l’ideia digls Deis europeics digl patrimoni.

15-09: Oz è igl De internaziunal digl punct

Tot ò antschet cun igl codesch «The dot» – «Igl punct» tgi rachinta l’istorgia dalla mattatscha Vashti. Ella crei tg’ella saptga betg dessignier.
«Scumainza simplamaintg cun en punct», dei la sia scolasta. Vashti fò chegl e malegia simplamaintg en punct aintamez igl figl.

21-09: Oz è igl De dalla pasch

Scu fast te pasch? Forsa cun dar igl mang e deir: «Faschainsa pasch»? Igl De dalla pasch, igls 21 da settember, duessan tots calar da sa cumbatter l’egn l’oter. Las armas stuessan atgnamaintg tascheir chel de.

06-10: Oz è igl De digl surreir

Canoschas te igl smiley? Te ast franc gio via la simpla fatscha melna tgi surrei. Forsa ast te via igl smiley sen en tatgariel, forsa sen igl telefonign, u forsa ast te en etui u oter material da scola u scoletta cun se igl smiley. Igl pled «smiley» vign digl engles. «smile!» vot deir «surrei!»

07-10: Oz è igl De dalla mangola

La mangola è ena planta fitg speziala. Ella porta ballignas alvas scu vatta. Chegl è la mangola, per tudestg «Baumwolle». Cun mangola ins so far bleras belas tgossas. Vurde anturn: t-shirts, soccass, siaintamangs, roba da letg, ursets da plesch – tot chegl e bleras otras tgossas èn fatgas da mangola.

10-10: Oz è igl De mundial digl tgang

Oz è igl de per Lupo! Igl De mundial digl tgang duessan igls carstgangs deir angraztg agls tgangs per tot chegl tg’els fon per els. E Lupo ans fò bagn buna luna. Perchegl ò el mirito ena liongia! U forsa er dus.

09-11: Oz è igl De dallas inventadras e digls inventaders

Tgi ò invento ansasez las tgossas tgi nous duvragn mintga de? Tgi ò invento igl telefonign, igl peir electric, igl velo, la frestgera, igl palpieri u las
jeans? Bleras da chellas tgossas èn betg stadas cò dad en de a l’oter. Ensatgi ò stuia aveir igl amprem l’ideia e zamberger ampremas versiuns
dallas tgossas.

20-11: Oz è igl De digls dretgs digl unfant

Tge calour on igls ties tgavels? Tge calour ò la tia pel? Ist te grond u pitschen? Sast te correr scu en leopard u tschaintas te ainten la soptga da rodas? Ist te en mattatsch u ena mattatscha? Tot chellas differenzas gioian nigna rolla.

11-12: Oz è igl De internaziunal dalla muntogna

Savez vusoters tgi dat en de spezial aposta per las nossas muntognas? El ans duess gidar a tigneir andamaint tgi las muntognas èn fitg impurtantas per igl noss planet. Las muntognas maiestousas èn betg angal fitg belas da vurdar, ellas èn er nizevlas ed impurtantas per igl noss sistem ecologic.

(rumantsch grischun)

01. Alvetta
02. Il Retg-rauna
03. Maisina, T'emplaina!
04. La chapitscha cotschna 
 

(rumantsch grischun)

01. Tschendrina
02. Il cusunz curaschus
03. Il luf ed ils set ansiels 
04. Gion da la fortuna
 

(rumantsch grischun)

01. Gionin e Grettina
02. Rosaspina
03. Ils musicants da Brema
04. Alvina e Rosetta
 

(rumantsch grischun)

01. Dunna Holla
02. Ils chalzers isads
03. Rumplarot
04. Il retg Barbatursch
05. Rampunella
06. Las stailas-marenghin